Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
Onion(Purun Sen)
1. A hming:
Mizo - Vai Purun
English - Onion
Hindi - Piaj
Botanical Name - Allium Cepa. L
2. A hmanna :A helin emaw kan hminin emaw chawhmeha hman a ni.
3. A thatna chhan : Boruak hu/hil ral thei, (Volatile oil) Allyl oropyldisulphide awm vang a ni.
4. A tangkaina : (i) Pum nuam lo tan damdawi a ni. Vun a ti tha. A helin eiin ek a ti nem. Thi danga tlu te,
nausen kaih te, luna te, phungzawl tlute hi Purun tui sawr hnim tir ila a tha an ti. Mit hmu Chiang lote, rannung seh te leh
vaihlo rui te leh nih sehte damdawiah an hmang bawk. Thil thur nena ei pawlhin hrawk na damdawiah a tha bawk an ti. Purun hi
chithlum leh bawnghnute ghee chhum pawlh ila taina (Pile) damdawi atan a tha an ti bawk.
ii) Vai Puruna thil awm te :
A liana awm zat za zelah (%) | A tea awm zat za zelah (%) | A liana awm zat za zelah (%) | A tea awm zat za zelah (%) | ||
---|---|---|---|---|---|
Tui | 86.8 | 84.3 | Iron | 0.7 | 1.2 |
Protein | 1.2 | 1.1 | Caloric value | 15 | 61 |
Fat | 0.01 | 0.1 | Vita. A in IU | ||
Vita B | 120 | Carbohydrates | 11.6 | 13.2 | |
Calcium | 0.18 | 0.04 | Vita.C(MG) | 11 | |
Mineral matter | 0.4 | 0.6 | Nicitinic acid | 0.4 | 0.5 |
Riboflavin (MG) | 1000 |
iii) Kum tinin India in 8,00,000 qtls. vel a thawn chhuak.
5. Sik leh sa a mamawh dan :Khawlum lutuk lo, vawt lutuk lo leh hnawng tam tawk a mamawh. Bulbawk a siam
hmaa a than laiin temperature 55 degree F leh 75 degree F inkar nise a tha. Ft. 7000 thleng hmun sangah pawh a tha thei.
Ruahtui tam lutuk laiin a tha thei lo.
6. Lei ngeih zawng : Vaivut (Balu) lei deuh, mahse hnawng pawm si, thil tawih thli luan khawmna chutiang lei
thuk deuh thlenga a awmna hmun, lehphut nuam tak a mamawh a, tlak lei chual mai chu a tha lo. Lei tak takah aiin vaivut
leiah a thar hma zawk. A hmun lei chu inches li vela thukin tum thum tum li lehphut darh a tih rual leh tur a ni.
7. Purun chin dan : Nursery a chin hun September-October, phunsawn hun October-November. Purun hmun acre khat
Phun khat turin, nursery acre khat hmun sawmhniha thena hmun khat a zau a ngai.
8. Nursery siam dan : Lei ngun taka leh phutin ('4x 10') a zau bial te te inches li apang sangin siam thliah
tur a ni a, chutiang bialah chuan Urea 100gr. leh bawng ek lei tha kg 45 lehpawlh tur a ni. Chumi hnuah huih rual that leh
vek tur a ni. Chutiang nursery bial (4'x 1 0') sawm leh pakhat chu acre khat Phun khat nan a tawk. Chutiang nursery bial
inkarah chuan kal nan ft. I a zau zuahtur a ni. Acre khat purun hmun atan a chi kg 2 emaw 2 1/2 a ngai ang. Nithum danah
tui leih tur a ni. Thla khat leh a chanve emaw thla hnih emaw-ah inchi ruk vela sang a ni anga, a phunsawn theih ang.
9. Leitha leh leichi pek dan (Manures & Fertilizers) : Hectare khat hmun 5-10 tonnes Bawngek leitha hman tur
a ni. Tin, hemi bakah hian a hnuaia mi angin Fertilizer hman bawk tur a ni.
Fertilizer | Mamawh zat | Form | Thlai chaw | Mamawh zat |
---|---|---|---|---|
Kg/Ha | Kg/Ha | Kg/Ha | ||
N | 60 | Urea | 90 | 36 |
P2O5 | 50 | DAP | 108 | 44 |
K2O | 60 | MOP | 100 | 40 |
Bawngek leitha DAP. MOP zavai leh Urea matnawh zat zahve kha Purun sen chin hmain a hmun turah lei nen lo
chehpawlh tur a ni. Tichuan. Urea la bang kha rihvur rualin emaw a thlawh pahin emaw pek leh tur a ni.
Bio-fertilizers : Azotobacter/Azoporilum 1kg leh Phosphotika 1kg tui tam tak nena chawhpawlhin acre khat hmuna
phun tur chiah nan hman tur a ni a, minutes 25-30 vel chiah tur a ni.
Tin, phunsawn hunin inchi khat aia thukin Phun loh tur a ni. Inchi 9 emaw 12 emawa inkar hlatin thlur kan rin anga , chumi thlurah chuan inchi 5 danah pakhat zel Phun tur ani. Phun zawhah tui pek ngei ngei tur a ni.
10. A thar rang duh hmanhmawh tan: Purun te deuh hi thlang chhuakin a Phun mai theih bawk. Purun no ei tur
thla 2 ½ ah a neih theih mai a ni. Acre khat Phun nan 4qtls vel a ngai ang.
11. Nursery a kui : Tiak hmasa kher lovin khaw that lai deuhin September emaw October thla a kar hmasa ah
emaw, purun hmun buatsaih-ah khan thlur, inches 12 danah pawn tea rin khuarin, chumi rinah chuan inchees 3 or 4 dana mu khat
zel purun chi chu thlak tur a ni. Tin, ni sawm danah hnim thlawh fai felin thla 1½ hnuah inches 4 aia zing chu suat thawl a,
a khat a Phun khah tur a ni. Chutianga theh mai chuan acre khat atan 6kg emaw a ngai ang.
12. Purun chi : Purun chi hi India-ah hian chi 14 vel an ching a Patna Red-te. White-te, Red globe-te, Red
Italian te hi a lar zualte an ni.
Irrigation
A lei a ro viau dawn chuan ni 4 or 6 tuipek tur. A bul bawk Siam lai vela tui a khawp loh chuan a thar tlem phah nasa hle. A puitlin chian hmaa hnawng tam loh a vanga hnah ro ta mai chu a bul bawk siam chhun chu a tawih hma duhin a tui lo deuh thin.
1. Purun hmun enkawl dan : Tum 2 or 3 thlawh pahin rih vur tur a ni. Tin, purun chu kawl rei deuh theih nan,
a par kuang a chhuah ve leh hleh zel tur a ni.
2. Harvest :Thla 3 or 5 velah a seng theih a. A hnah zaa 70 vel a ro va, a kung a tluk sawp ve leh seng tur a
ni, a tlai emaw a hma lutuk emaw chuan a dah that rei theih loh a ni.
3. Yield : Acre khatah 20-30qtl an thar thin.
4. Curing and Storage : Rei tak vawn theih nana sawisak dan chu Curing an ti. Hetiang hian Lei atanga pawh
chhuah ve leh lei an thing fai a, a hmunah an pho nghal thin. Ni a sat luattuk chuan daihlimah an dah darh thin. A chhip
zuih zum ral raih hi a dah rei theih a. A him lo leh a kawr chungnung pan tha lo chu an zuar nghal mai thin.
5. Purun chi lak dan : Kuminah a chi i tuh atang chuan a chi la Suh la. A bulbawk lian tha leh hrisel thlang
chhuak la, a Phun hunah Chung chu Phun leh la, chuta tang chuan a chi la ang che. Phun atangin thla 2-a a upat ah a rah a, a
chang ang. A chi tur chu 12 inchees danah 2 ½ inches a thukin Phun ang che. Purun Phun tur Chu a chanve Chung lamah zai bung
la, a Chung lam tur ar chawah emaw eiah i hmang ang a, a bul kha zai leh aiin a chawr rang zawk ang. Acre khata purun chi
150 emaw 200kg i seng thei ang. Tin, a bul tha Vak lo hralh nghal mai chi 15qtl emaw 25qtl i seng bawk ang.
Source : Thlasik thlai chin dan
Agriculture Extension Series 33/2007
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Page 60-63